Iranistyka na Wydziale Orientalistycznym UW

Zainteresowania studiami nad Iranem mają w Polsce długą tradycję. Ich źródłem były kontakty dyplomatyczne i handlowe Rzeczpospolitej Polskiej z safawidzką Persją, które wymagały znajomości języka perskiego. Na dworze Zygmunta III Wazy i Jana Kazimierza tłumaczem języka perskiego był Samuel Otwinowski, dragoman i sekretarz królewski, wielki miłośnik poezji perskiej, który przetłumaczył na język polski Gulistan Sa’diego[1]. Języka perskiego i kaligrafii uczyła się Jadwiga Zamojska, właścicielka Pałacu w Kórniku. W posiadaniu wielu rodów magnackich w Rzeczpospolitej Polskiej, w szczególności w rodzinie Czartoryskich, znajdowały się manuskrypty perskie.

Do Persji docierali polscy jezuici, jak choćby Tadeusz Krusiński, tłumacz i doradca Szaha Hosejna (1694-1722), cieszący się wielkim poważaniem na jego dworze. Był on autorem książki poświęconej historii upadku dynastii Safawidów.

Perska poezja przenikała do Polski w okresie romantyzmu dzięki orientalistom z kręgu przyjaciół Adama Mickiewicza[2]. Do entuzjastów kultury perskiej należał między innymi Aleksander Chodźko (1804-1891), polski podróżnik, poeta i tłumacz. Jego przekłady literatury perskiej niewątpliwie miały istotny wpływ na wzrost zainteresowania kulturą Iranu w Polsce i przyczyniły się do rozwoju polskich badań iranistycznych[3].

Początki badań iranistycznych w Polsce sięgają okresu przedwojennego. Wyrosły one z dwóch szkół orientalistycznych – wiedeńskiej i lwowskiej. W szkole wiedeńskiej zajmowano się badaniami nad regionem Bliskiego Wschodu, który ze względu na obecność islamu postrzegano jako obszar homogeniczny pod względem kulturowym. Uwaga badaczy skupiała się głównie na zagadnieniach związanych z islamem. Metodologiczną podstawę tych badań stanowiły studia filologiczne oparte na trzech językach: arabskim, perskim i tureckim, który był wiodący ze względu na kontakty kulturowe Austrii i Turcji.

Szkoła lwowska natomiast koncentrowała się głównie wokół zagadnień lingwistyki i religii. Badania nad kulturą i historią Iranu łączono z problematyką indologiczną, mniejszą uwagę przypisywano islamowi.

W Uniwersytecie Warszawskim spotkały się tradycje obu szkół. Badania i studia iranistyczne w Instytucie Orientalistycznym były realizowane początkowo w Katedrze Turkologii, utworzonej w 1933 r.[4]. Język perski, oprócz tureckiego i arabskiego, był wówczas jednym z trzech nauczanych tam języków. Stworzyło to możliwość rozwoju późniejszych studiów i badań iranistycznych. Miały one początkowo charakter filologiczny. Jeszcze przed wojną prof. Ananiasz Zajączkowski, iranista i turkolog, od 1933 roku kierownik Katedry Turkologii, rozpoczął cykl wykładów poświęconych perskiej poezji mistycznej Dżalaloddina Rumiego.

Badania nad Iranem podejmowane były również w ramach studiów indologicznych. Nurt ten zainspirował i zapoczątkował prof. Stanisław Schayer (1899-1941), światowej sławy uczony w dziedzinie filozofii indyjskiej i buddyzmu, posiadający przy tym talenty organizatorskie. W swoich publikacjach religioznawczych Schayer zwrócił uwagę na znaczenie przedmuzułmańskich tradycji Iranu i rolę indoirańskiego substratu kulturowego[5].

Pierwsze lata po wojnie przyniosły powolny, ale systematyczny rozwój studiów iranistycznych. Realizowane były nadal w ramach Katedry Turkologii, uruchomionej ponownie w 1945 roku. Stopniowo nabierały coraz większego znaczenia i odrębnego charakteru, pokazując wkład kultury irańskiej w kształtowanie cywilizacji muzułmańskiej. Impulsem do rozwoju badań iranistycznych był niewątpliwie zainicjowany przez Światową Radę Pokoju w 1951 r. jubileusz tysiąclecia urodzin Awicenny, wybitnego uczonego irańskiego. Rocznicę tę na całym świecie uczczono wieloma publikacjami, konferencjami i sesjami. Jednym z ważniejszych wydarzeń naukowych był międzynarodowy kongres poświęcony Awicennie zorganizowany w Teheranie w dniach 21-30 kwietnia 1951 r. Wzięli w nim udział uczeni z całego świata, w tym prof. Ananiasz Zajączkowski z IO. Obchody milenijne były impulsem do podjęcia szerszych badań nad spuścizną Ibn Siny. W rezultacie powstały liczne publikacje dotyczące jego życia i twórczości. Autorem wielu z nich był między innymi Ananiasz Zajączkowski[6]. Tematykę tę kontynuował później iranista Bogdan Składanek, który w 1974 r. opublikował przekład Księgi wiedzy Awicenny.

Rozwój badań iranistycznych pozwolił na rozszerzenie programu dydaktycznego w Katedrze Turkologii Instytutu Orientalistycznego. Oprócz nauki języka perskiego wprowadzono wykłady z literatury i historii Iranu. Badania naukowe w zakresie iranistyki rozwijali absolwenci studiów w Katedrze Turkologii, Maria i Bogdan Składankowie. W Katedrze Turkologii, która w 1968 roku została zmieniona na Zakład Turkologii zatrudnieni byli od 1956 r. Efektem ich pracy naukowej były prace doktorskie (obie obronione w 1966 r.) dotyczące literatury perskiej (M. Składankowa, Struktura obrazu poetyckiego w gazalach Hafeza) i historii Iranu (B. Składanek, Feudalna własność ziemi w średniowiecznym Iranie).

Wypromowanie doktorów pozwoliło na utworzenie iranistyki. Powołano Katedrę Turkologii i Iranistyki, w 1971 r. w Uniwersytecie Warszawskim po raz pierwszy przeprowadzono odrębną rekrutację na tę specjalność. Zbiegło się to z obchodami 2500-tysiąclecia państwa perskiego. Uroczystości zorganizowane w Persepolis ponownie skupiły iranistów z całego świata, w tym z Instytutu Orientalistycznego (dr B. Składanek i dr B. Majewska, dr Zofia Józefowicz-Czabak). Wydarzenie to stało się dodatkowym impulsem do rozwoju iranistyki i kontaktów z Iranem. Zaowocowało to wyjazdami pracowników naukowych i studentów na stypendia do Iranu (dr Maria Składankowa w 1973 r. studenci Monika Chwilczyńska i Hanna Krzyżanowska w 1977 r.).

W 1996 r. decyzją Senatu UW powołany został Zakład Iranistyki, na czele którego stanęła profesor Maria Składankowa. Od tego czasu datuje się samodzielny rozwój organizacyjny iranistyki warszawskiej w IO.

Badania iranistyczne stopniowo rozwijały się w różnych kierunkach. Wyrastały głównie z badań o charakterze filologicznym. Podejmował je już prof. Ananiasz Zajączkowski pracując nad tłumaczeniem wybranych ghazali Hafiza[7], następnie kontynuowała dr Barbara Majewska. Na szczególną uwagę zasługuje jej tłumaczenie Ślepej Sowy Sadegha Hedajata oraz przekłady współczesnej poezji perskiej i eseje poświęcone literaturze i kulturze Iranu. Prace translatorskie z zakresu współczesnej poezji perskiej prowadziła również dr Zofia Józefowicz-Czabak, która przetłumaczyła między innymi Błazeństwa i mądrości Ubeida Zakaniego.[8] W dorobku iranistów warszawskich znajdują się również przekłady dzieł filozoficznych i historycznych. Najważniejsze z nich to krytyczne tłumaczenie autorstwa profesora Bogdana Składanka Historii sułtana Masuda Abul Fazla Bajhakiego[9].

Główny wpływ na rozwój iranistyki – prac badawczych, organizacyjnych oraz tworzenie programu dydaktycznego – mieli Maria i Bogdan Składankowie. W nurcie badań iranistycznych rozwinęło się stopniowo literaturoznawstwo. Maria Składankowa podejmowała badania nad poezją Hafeza i szerzej orientalistyczną teorią literatury. Rezultaty studiów poświęconych mitologii irańskiej[10] opublikowała w roku 1981 w książce, pt. Mity królewskiej księgi. Symbole i wzorce mityczne w Szahname Firdousiego.

W roku 1979 Maria Składankowa uzyskała stopień naukowy doktora habilitowanego, a w 1989 – tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych. Dalsze poszukiwania naukowe skierowały ją ku badaniom kulturoznawczym. Profesor Składankowa, w prowadzonych od prawie 40 lat badaniach, koncentruje się głównie na literaturze perskiej jako formie wyrażania specyficznych dla kultury perskiej elementów światopoglądowych i jej symbolice, ściśle związanych z myślą filozoficzno-religijną tego kręgu kulturowego.

Jednym z najważniejszych osiągnięć prof. Składankowej było sformułowanie teorii triady egzystencjalnej (triady klas wieku) jako podstawy paradygmatów mitycznych i literackich wzorców w literaturze irańskiej.[11] Drugą z takich zasad rządzących układami symboli w szeroko pojętej (także ludowej i filozoficzno-religijnej) literaturze perskiej jest układ binarny, gra przeciwieństw, gdzie profesor Składankowej udało się wyróżnić dwa typy tego rodzaju dualnych systemów (dotąd traktowanych jako jeden z ewentualnymi nieregularnościami) mianowicie: dualizm totalitarno-hierokratyczny o orientacji „materialistycznej” oraz przeciwstawny mu („heretycki’) personalistyczny dualizm typu gnostyckiego. Badania prof. Składankowej zaowocowały licznymi książkami i artykułami.[12] Należy tu wymienić przede wszystkim obszerną pracę monograficzną Kultura perska, wydaną w Warszawie w 1995 r., w której autorka poszukuje głównych paradygmatów kultury perskiej na przestrzeni wieków.

Oprócz badań w zakresie literatury i kultury perskiej od początku podejmowane były również prace badawcze dotyczące historii Iranu, które zapoczątkował Bogdan Składanek. Jest on jedynym specjalistą w zakresie średniowiecznej historii Iranu i uznanym autorytetem w tej dziedzinie. Szczególnie interesowały go społeczno-polityczne procesy zachodzące w Iranie po najeździe arabskim, w tym ludowe powstania charydżytów (poświęcił im wiele artykułów). Najważniejszą publikacją w tym zakresie jest książka pt. Doktryny i ruchy społeczno-polityczne „wieków milczenia” /poł.VII-poł.IX w./. Formowanie się podstaw politycznego odrodzenia Iranu.[13] W książce tej, opartej na bardzo obszernych materiałach źródłowych w języku perskim i arabskim, autor pokazuje procesy poprzedzające perskie odrodzenie polityczne po najeździe arabskim.

Bogdan Składanek w wielu swoich publikacjach poruszał też szczegółowe zagadnienia dotyczące innych tematów: form własności w krajach muzułmańskich, stosunków ekonomicznych pomiędzy Iranem a Europą, struktury państwa Persów oraz problematyki szyickiej. W roku 1977 uzyskał on stopień naukowy doktora habilitowanego nauk humanistycznych a w 1987 – tytuł naukowy profesora. Ukoronowaniem pracy naukowej i dydaktycznej (wykłady z zakresu historii Iranu) prof. B. Składanka jest trzytomowa Historia Persji.[14] Obejmuje ona okres od początków państwowości perskiej po kres rządów dynastii Pahlawich. Stanowi pierwszą taką publikację w języku polskim.

Zainteresowania profesora Składanka dotyczące średniowiecza muzułmańskiego obejmowały również obszar Afganistanu. Nowatorski charakter ma wnikliwa analiza sytuacji politycznej w państwie Ghaznawidów, która poprzedza jego przekład Historii sułtana Masuda.

Badania zapoczątkowane przez profesorów Marię i Bogdana Składanków kontynuują ich uczniowie. Literaturoznawstwem zajmowała się Monika Chwilczyńska-Wawrzyniak, która napisała pracę doktorską na temat bohaterów romantycznych eposów Nizamiego z Gandży i w roku 1990 uzyskała stopień naukowy doktora nauk humanistycznych.

Nurt kulturoznawczy zapoczątkowany przez prof. Marię Składankową rozwijała również jej uczennica Anna Bylińska-Naderi, która zajmowała się tematyką muzykologiczną. W roku 2000 uzyskała stopień naukowy doktora na podstawie pracy pt. Perski traktat o muzyce Behdżat ar-ruh (XVI/XVII w). Przekład i opracowanie. W swoich badaniach koncentrowała się głównie na perskiej muzykologii porównawczej oraz związkach klasycznej literatury perskojęzycznej z estetyką muzyki perskiej i środkowo-azjatyckiej. Jest autorką książki Uczta dla ducha. Muzyka perska drugiego renesansu XVI-XVII w. wydanej w Warszawie w 2000 roku.

Zainteresowania historią Afganistanu i jego tradycją polityczną kontynuuje uczennica profesora B. Składanka – Jolanta Sierakowska-Dyndo. Pobyt na stypendium studenckim na Uniwersytecie w Kabulu w latach 1976-1977 umożliwił rozwijanie tych zainteresowań i kontynuowanie ich w Zakładzie Współczesnych Zagadnień Azji IO, w którym została zatrudniona na stanowisku asystenta-stażysty w 1977 r. Rozwiązanie zakładu i przeniesienie Jolanty Sierakowskie-Dyndo do Zakładu Iranistyki nie zniechęcił jej do badań afganologicznych. W ramach Zakładu Iranistyki przygotowany został (przy współudziale A. Ananicza) projekt studiów afganologicznych, który z uwagi na sytuację polityczną (obalenie Republiki Afganistanu w 1978 r. i wieloletnia wojna) nie mógł być realizowany.

Jolanta Sierakowska-Dyndo w swoich badaniach o charakterze interdyscyplinarnym zajmuje się normatywno-aksjologicznymi aspektami tradycji afgańskiej, społeczną funkcją sufizmu oraz zjawiskami społecznymi i politycznymi zachodzącymi we współczesnym Afganistanie. Rezultatem badań nad Afganistanem była praca doktorska pt. Koncepcje polityczne Mohammada Dauda i ich realizacja na tle ówczesnych stosunków afgańskich (1953-1978), obroniona w roku 1984. Najważniejszą publikacją Jolanty Sierakowskiej-Dyndo jest książka pt. Granice wyobraźni politycznej Afgańczyków, w której wyjaśnia rolę tradycji politycznej we współczesnym Afganistanie.[15] W roku 1999 uzyskała stopień naukowy doktora habilitowanego. W innej książce Afganistan. Narodziny republiki Jolanta Sierakowska-Dyndo podejmuje temat rozwoju idei republikanizmu w Afganistanie.[16] Prowadzi również badania eurazjatyckie o charakterze porównawczym w ramach współpracy z Pracownią Interdyscyplinarnych Badań Eurazjatyckich Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W roku 2006 uzyskała tytuł naukowy profesora. Jej badania naukowe nad tradycją afgańską zainicjowały nową, niepodejmowaną wcześniej w Zakładzie Iranistyki problematykę naukową, która dotyczy archetypicznych pojęć i ich rozumienia w kulturze Iranu i Afganistanu. Kontynuują ją jej uczennice dr Sylwia Surdykowska oraz dr Magdalena Zaborowska.

Sylwia Surdykowska uzyskała stopień naukowy doktora w roku 2004 na podstawie pracy doktorskiej pt. Idea ofiary i męczeństwa w perskim paradygmacie kulturowym. Analiza pojęcia szahadatu na podstawie współczesnych irańskich publikacji polityczno-religijnych. Jest autorką artykułów dotyczących współczesnej myśli społeczno-religijnej oraz książki wydanej w roku 2006 pt. Idea szahadatu w kulturze perskiej, w której przedstawia genezę i rozwój tego pojęcia w kulturze Iranu. Problem ten analizuje z perspektywy różnych dyscyplin naukowych: filologii, antropologii i psychologii społecznej.

Magdalena Zaborowska przygotowała pracę doktorska na temat pojęcia rozumu (aghl) w kulturze perskiej.

Istotny wpływ na kierunek rozwoju warszawskiej iranistyki miały prace z zakresu glottodydaktyki. Zapoczątkował je prof. Składanek książką z zakresu gramatyki języka perskiego.[17] W tej dziedzinie liczne zasługi ma również mgr Kaweh Pur Rahnama, emerytowany już dziś starszy wykładowca w Zakładzie Iranistyki, który z Instytutem Orientalistycznym związany był prawie bez przerwy od 1974 r. Kaweh Pur Rahnama jest autorem czterech podręczników do nauki języka perskiego, z których korzystały i nadal korzystają całe pokolenia studentów. Współautorką dwóch z nich jest dr Monika Chwilczyńska, która napisała również monografię pt. Język perski.[18] Studia nad językiem perskim prowadził absolwent iranistyki i turkologii dr Andrzej Ananicz, który w roku 1980 napisał pracę doktorską pt. Gramatyka języka perskiego Franciszka Mesgiena-Menińskiego na tle XVII-wiecznych europejskich opracowań tego języka.

Tradycje filologiczne, dominujące w pierwszym okresie rozwoju Iranistyki, by ustąpić miejsca innym nowym kierunkom w zakresie kulturoznawstwa, są dziś kontynuowane przez młode pokolenie iranistów. Ivonna Nowicka, absolwentka Zakładu Iranistyki, tłumacz języka perskiego i angielskiego, pracownik Biblioteki Iranistyki i Turkologii, jest autorką przekładów współczesnej prozy i poezji perskiej. W dorobku Ivonny Nowickiej znajdują się między innymi: wybór współczesnych opowiadań perskich Kolacja cyprysu i ognia. Współczesne opowiadania irańskie.[19] Ivonna Nowicka zapoczątkowała też pracę nad tłumaczeniem poezji polskiej na język perski. Wymienić tu należy przede wszystkim tłumaczenia wybranych utworów Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej oraz poezji Wisławy Szymborskiej.[20]

Prace nad tłumaczeniem literatury perskiej podejmuje również absolwent warszawskiej Iranistyki dr Albert Kwiatkowski. Przetłumaczył na język polski zbiór bajek afgańskich oraz wiele wybranych wierszy autorstwa Dżalaloddina Rumiego, Sohraba Sepehriego, Baba Tahera, opublikowanych na jego stronie internetowej.[21]

Poszerzenie zakresu badań iranistycznych miało wpływ na zmiany w programie dydaktycznym, który obok intensywnej nauki języka perskiego i tradycyjnych zajęć z literatury i historii, został wzbogacony o przedmioty kulturoznawcze (antropologia kulturowa, historia sztuki Iranu, wykład monograficzny poświęcony muzyce perskiej).

W ostatnich latach ożywiła się, przerwana po rewolucji muzułmańskiej 1979 r., współpraca z ośrodkami uniwersyteckimi w Iranie. W ramach rządowej Umowy o Współpracy Kulturalno-Naukowej i Edukacyjnej, odnawianej co trzy lata, studenci mają możliwość wyjazdu na roczne i miesięczne stypendia, a pracownicy naukowi na stypendia badawcze. Od kilku lat w Zakładzie Iranistyki uczą wykładowcy z Iranu zajmujący się językiem i literaturą perską, finansowani przez rząd Iranu w ramach promowania kultury perskiej.

Inną formą współpracy są polsko-irańskie seminaria dotyczące dialogu między cywilizacjami. Są one organizowane przy współpracy ministerstwa spraw zagranicznych obu krajów i odbywają się cyklicznie w Teheranie i Warszawie. Ostatnie seminarium pt. Iran – Poland – Understanding of Dialogue odbyło się w Warszawie w maju 2005 r.[22]

 

[1] Tłumaczenie ukazało się w Warszawie w 1879 r. jako czwarty tom Biblioteki Ordynacji Krasińskich pt. Perska księga na polski język przełożona od Jmci Pana Samuela Otwinowskiego, Sekretarza J. Kr. Mci nazwana Gulistan to jest Ogród Różany. Nie jest do końca pewne, czy przekładu dokonał z języka perskiego czy tureckiego.

[2] Więcej na ten temat zob. A. Zajączkowski, Z dziejów orientalizmu polskiego doby mickiewiczowskiej, w: Szkice z dziejów polskiej orientalistyki, Warszawa 1957, s. 95-156.

[3] Derar (Powieść) ukazało się jako niesamodzielna pozycja wydawnicza w: A. Chodźko, Poezye, St. Petersburg 1929, s. 119-188.

[4] Datę utworzenia Katedry Turkologii podajemy za J. Reychmanem, Z dziejów Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1933-1964, w: Sesja Jubileuszowa XXX-lecia Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1964, s. 9.

[5] S. Schayer, Religie irańskie, w: Religie Wschodu, Warszawa, s. 253-306.

[6] Wśród publikacji A. Zajączkowskiego znajdziemy między innymi: Awicenna – encyklopedysta sprzed tysiąca lat, Problemy nr 6 (75), Warszawa 1952, s. 366-372; Awicenna i jego twórczość. Twórczość, nr 7, Warszawa 1952, s. 112-119. Wydano również publikację zbiorową pod red. A. Zajączkowskiego pt. Awicenna: Abu Ali Ibn Sina, Warszawa 1953.

[7] Gazele wybrane Hafiza, z oryginału perskiego przełożył, przypisami opatrzył i rozprawą o twórczości poprzedził Ananiasz Zajączkowski, Warszawa 1957.

[8] Ubeid Zakani, Błazeństwa i mądrości, z języka perskiego przetłumaczyła i opatrzyła wstępem Z. Józefowicz-Czabak, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988.

[9] Abul Fazl Bajhaki, Historia sułtana Masuda, wybór, przekład z perskiego i komentarz B. Składanek, Warszawa 1996.

[10] M. Składankowa, Mity Królewskiej Księgi, Warszawa 1981; Mitologia Iranu, Warszawa 1989; Mity królewskiej księgi. Symbole i wzorce mityczne w Szahname Firdousiego, Warszawa 1981.

[11] Three Heads of the Dragon (A Study of the Triad in the Iranian Mythology), w: Hemispheres 3, Warsaw 1987.

[12] Zrozumieć Iran, Warszawa 1996; Serce Azji, Warszawa 1971; Bogowie, bohaterowie i demony dawnego Iranu, Warszawa 1984; Warszawa 1981; Zoroaster i magowie, Warszawa 1963; Iran – między świadomością religijną i narodową, w: W kręgu religii krajów pozaeuropejskich, Warszawa 1985; Mityczne korzenie romansów perskich, in: Acta Asiatica Varsoviensia, nr 6, Warszawa 1994. Iran – Paradygmaty wyobraźni, cześć 1, w: Acta Asiatica Varsoviensia, nr 7, Warszawa 1993; cześć 2, w: Acta Asiatica Varsoviensia, nr 8, Warszwa 1994.

[13] Doktryny i ruchy społeczno-polityczne „wieków milczenia” /poł.VII-poł.IX w./. Formowanie się podstaw politycznego odrodzenia Iranu, Warszawa 1980.

[14] Historia Persji, t. 1, Warszawa 1999, Historia Persji, t. 2, Warszawa 2003, Historia Persji, t. 3, Warszawa 2006.

[15] Granice wyobraźni politycznej Afgańczyków, Warszawa 1998.

[16] Afganistan. Narodziny republiki, Warszawa 2002.

[17] Wprowadzenie do gramatyki języka perskiego, Warszawa 1998.

[18] Język perski, Warszawa 1998.

[19] Kolacja cyprysu i ognia. Współczesne opowiadania irańskie, Warszawa 2002.

[20] Szymborska Wisława, Aks az jāzdah-e septāmbr. Gozide-je asz’ār-e Wislāwā Szymborska, Fotografia z 11 września, tłumaczenie Ivonna Nowicka, Alireza Doulatszahi, Teheran 1382 [2003]. Pāwlikofskā Jāsnāžefska Māriā (Pawlikowska Jasnorzewska Maria), Wa man āsemān wa dżahānam, tarğome-je Iwonā Nowiskā wa Alirezā Doulatszāhi, „Szukā’”, szomāre-je 1, Tehrān, [2003/2004], s. 38.

[21] Magiczne bajki afgańskie, Kraków 2005.

[22] Pracownicy Zakładu Iranistyki wygłosili referaty: S. Surdykowska, Dialogue as Understanding of Cultural Paradigms. Shahadat – Iranian Paradigm, A. Bylińska-Naderi, Perception of persian classical music in Poland, R. Tosun, Intercultural Dialogue and the Fable, mgr Mirosław Michalak, Some Remarks Regarding Translation of the basic Notions of Modern Thought and the Question of Cultural Divergence, dr M.M. Servat, Two Years among the Polish.

J. Sierakowska-Dyndo, S. Surdykowska, Iranistyka, w: 75 lat Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego (red. M. Popko), Warszawa 2007, s. 101-111.