Zakład Iranistyki WO UW oferuje trzyletnie studia licencjackie, dwuletnie studia magisterskie w języku polskim. Zakład kształci specjalistów w zakresie języka perskiego, zagadnień społecznych i kulturowych Iranu i Afganistanu, literatury i kultury perskiej i afgańskiej, a także religii, filozofii i sztuki Iranu i Afganistanu. Są u nas również specjaliści prowadzący badania nad kulturą tadżycką oraz Jezydami.

Studia iranistyczne mają w Polsce długą tradycję. Kontakty dyplomatyczne i handlowe, które istniały między Rzeczpospolitą Polską i Persją Safawidów stworzyły potrzebę studiów nad językiem perskim. Na dworze Zygmunta III Wazy i Jana Kazimierza przebywał Samuel Otwinowski, tłumacz perskiego, sekretarz królewski, dragoman i jednocześnie wielki entuzjasta literatury perskiej, który przełożył na język polski Gulistan Saadiego. Jadwiga Zamoyska, właścicielka zamku w Kórniku, z zamiłowaniem uczyła się języka perskiego i kaligrafii. Poza tym, perskie manuskrypty znajdowały się w rękach wielu rodów arystokratycznych Rzeczypospolitej, głównie Czartoryskich.

Również polscy Jezuici podróżowali do Persji. Był wśród nich Tadeusz Krusiński, tłumacz i doradca szacha Hoseina (1694-1722), otoczony wielką estymą na dworze. Jest autorem pracy opisującej upadek dynastii Safawidów.

Literatura perska inspirowała polską literaturę doby romantyzmu dzięki orientalistom z kręgu przyjaciół Adama Mickiewicza. Wśród entuzjastów literatury Perskiej był Aleksander Chodźko (1804-1891), polski odkrywca, poeta i tłumacz. Jego przekłady literatury perskiej niewątpliwie znacznie wpłynęły na rosnącą fascynację tą literaturą, co zaowocowało rozwojem studiów iranistycznych w Polsce.

Początki studiów iranistycznych w Polsce sięgają okresu międzywojennego i wywodzą się z dwóch szkół orientalistyki – wiedeńskiej i lwowskiej. Wiedeńska szkoła orientalistyki skupiała się na Bliskim Wschodzie uznawanym za jednorodny ze względu na dominujący w regionie islam. Badacze orientowali się głównie na kwestie związane z islamem. Podstawy metodologiczne wywodziły się ze studiów filologicznych opartych na językach arabskim, perskim i tureckim, gdzie turecki był najistotniejszy z powodu związków kulturowych łączących wówczas Austrię i Turcję. Lwowska szkoła orientalistyki zaś skupiała się w dużej mierze na kwestie lingwistyczne i religijne. Iranistyczne studia nad kulturą i historią powiązane były raczej z indologią niż islamistyką.

Na Uniwersytecie Warszawskim nastąpiło spotkanie tradycji tych dwóch szkół orientalistyki. Początkowo Zakład Iranistyki był częścią Zakładu Turkologii założonego w 1933 roku. W tamtym czasie, język Perski był jednym z trzech wykładanych języków, obok arabskiego i tureckiego. To stworzyło sposobność dla rozwoju dalszych studiów iranistycznych, pierwotnie powstałych na gruncie filologicznym. Przed II wojną światową, profesor Ananiasz Zajączkowski, iranista i turkolog oraz od 1933 roku szef Zakładu Turkologii Instytutu Orientalistycznego, rozpoczął cykl wykładów poświęconych perskiej poezji mistycznej Dżalaloddina Rumiego.

Również w ramach studiów indologicznych były podejmowane badania iranistyczne. Ten trend został zainspirowany przez profesora Stanisława Schayera (1899-1941), światowej sławy badacza w dziedzinie filozofii indyjskiej i buddyjskie, jednocześnie wyróżniającego się znacznymi zdolnościami organizacyjnymi. Profesor Schayer w swych publikacjach religioznawczych zwrócił uwagę na znaczenie przedmuzułmańskiej tradycji Iranu oraz rolę kulturowego substratu indo-irańskiego.

Pierwsze lata powojenne przyniosły powolny acz systematyczny rozwój iranistyki kontynuowanej w ramach Zakładu Turkologii, reaktywowanej w 1945 roku. Iranistyka stopniowo stawała się coraz ważniejsza i wyróżniała się poprzez zaznaczanie wkładu kultury irańskiej w proces kształtowania się cywilizacji muzułmańskiej. Niewątpliwie, impulsem dla rozwoju iranistyki było milenium Awicenny, wybitnego uczonego irańskiego, zainicjowane przez Światową Radę Pokoju w 1951 roku. Z tej okazji odbyło się wiele konferencji i sesji, ukazało się też kilka publikacji. Jednym z najważniejszych wydarzeń był międzynarodowy kongres poświęcony Awicennie, który odbył się w Teheranie w dniach 21-30 kwietnia 1951 roku. W kongresie uczestniczyli badacze i badaczki z całego świata, wśród których był profesor Ananiasz Zajączkowski reprezentujący Instytut Orientalistyczny Uniwersytetu Warszawskiego. Milenium sprowokowało rozwój badań nad dziełem Ibn Siny i zaowocowało licznymi publikacjami poświęconymi jego życiu i twórczości. Wiele z nich zostało przełożonych przez profesora Zajączkowskiego, którego pracę kontynuował iranista Bogdan Składanek, autor wydanego w 1974 roku przekładu Księgi wiedzy Awicenny.

Rozwój badań iranistycznych pozwolił na rozszerzenie programu dydaktycznego Zakładu Turkologii o nauczanie języka perskiego i wykłady poświęcone literaturze i historii Iranu. Badania były prowadzone i rozwijane przez Marię i Bogdana Składanków, dwojga absolwentów turkologii, którzy w 1956 roku dołączyli do kadry zakładu, który później – w 1968 roku – został podniesiony do rangi Katedry Turkologii. Rezultatem ich badań były dysertacje doktorskie (obydwie obronione w 1966 roku) poświęcone literaturze perskiej (M. Składankowa, Struktura obrazu poetyckiego w gazalach Hafeza) i historii Iranu (B. Składanek, Feudalna własność ziemi w średniowiecznym Iranie).

Mianowanie dwojga doktorów umożliwiło utworzenie Zakładu Iranistyki i zorganizowanie pierwszej rekrutacji na ten kierunek na Uniwersytecie Warszawskim w 1971 roku, co zbiegło się z obchodami 2500 rocznicy Cesarstwa Iranu. Ceremonia, jaka miała miejsce w Persepolis była kolejnym wydarzeniem, które przyciągnęło iranistów z całego świata, wśród nich dra Bogdana Składanka, dr Barbarę Majewską i dr Zofię Józefowicz-Czabak z Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Był to dodatkowy bodziec dla dalszego rozwoju iranistyki oraz kontaktów z Iranem. Rezultatem były stypendia w Iranie dla dr Marii Składankowej w 1973  roku i dwóch studentek Moniki Chwilczyńskiej i Hanny Krzyżanowskiej w 1977 roku.

W 1996 roku Senat Uniwersytetu Warszawskiego uchwalił utworzenie Zakładu Iranistyki pod kierownictwem prof. Marii Składankowej. Od tamtej pory, Zakład Iranistyki stał się niezależnie rozwijającą się jednostką w ramach Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego.

Badania iranistyczne stopniowo rozgałęziły się w różne strony. Mimo to wyrastały one głównie na gruncie studiów filologicznych podjętych przez profesora Ananiasza Zajączkowskiego, który tłumaczył gazale Hafeza, oraz kontynuowanych przez dr Barbarę Majewską. Jej przekład Ślepej sowy Sadegha Hedajata i współczesnej poezji perskiej, jak również eseje poświęcone irańskiej literaturze i kulturze zasługują na szczególną uwagę. Tłumaczenie współczesnej poezji perskiej i klasycznej prozy leżało w zakresie zainteresowań dr Zofii Józefowicz-Czabak. Przełożyła ona Błazeństwa i mądrości Ubajda Zakaniego. Wśród prac iranistów warszawskich znajdują się też przekłady arcydzieł filozofii i historiografii perskiej. Najbardziej znaczącym jest krytyczny przekład Historii sułtana Masuda Abol Fazla Bayhaqiego dokonany przez profesora Bogdana Składanka.

Główny wkład w rozwój Zakładu Iranistyki, w tym prowadzenie badań, zarządzanie zakładem i realizacja programów dydaktycznych, mieli Maria i Bogdan Składankowie. W trakcie prowadzenia studiów iranistycznych, pojawiły się stopniowo badania literackie. Maria Składankowa podjęła trud badań nad poezją Hafeza oraz orientalnej teorii literatury w ogóle. Rezulaty jej studiów poświęconych mitologii irańskiej zostały opublikowane w jej pracy z 1981 Mity królewskiej księgi. Symbole i wzorce mityczne w Szahname Ferdousiego.

W 1979 roku dr Maria Składankowa uzyskała habilitację, zaś w 1989 tytuł profesora nauk humanistycznych. Jej dalsze badania zaprowadziły ją na obszar studiów nad kulturą. Profesor Składankowa przez 40 lat skupiała się głównie na literaturze perskiej rozpatrywanej jako forma wyrażania wizji i obrazów właściwych kulturze perskiej i jej symboliki jako ściśle odnoszących się do filozoficznej i religijnej myśli tamtego kręgu kulturowego.

Jednym z najbardziej znaczących osiągnięć profesor Marii Składankowej było sformułowanie teorii triady klas wieku jako źródła paradygmatów mitycznych i literackich wzorców w piśmiennictwie Iranu. Drugą regułą w sposób ogólny rządzącą systemem symboli literatury perskiej (także literaturą ludową i filozoficzno-religijną) jest układ opozycji binarnych, z których zdołała ona wyróżnić dwa typy układów dualnych (dotychczas uznawanych za jednakowe z możliwymi wariantami): dualizm totalitarno-hierokratyczny o orientacji „materialistycznej” oraz dualizm personalistyczny („heretycki”) typu gnostyckiego. Rezultaty badań profesor Marii Składankowej zostały opublikowane w wielu książkach i artykułach, między innymi w syntetycznej monografii Kultura perska wydanej w Warszawie w 1995 roku, w której poszukuje ona fundamentalnych paradygmatów perskiej kultury na przestrzeni  ubiegłych stuleci.

Obok badań nad literaturą i kulturą perską, od samego początku zostały zainicjowane i prowadzone przez Bogdana Składanka studia nad historią Iranu. Bogdan Składanek był jedynym specjalistą na polu  historii średniowiecznego Iranu i najwybitniejszym autorytetem w tej dziedzinie nauki. Wykazywał szczególne zamiłowanie do badania procesów społeczno-politycznych mających miejsce po arabskim podboju Iranu, w tym powstań charydżytów (opisanych w jego wielu artykułach). Najważniejszą jego publikacją dotyczącą tej problematyki była monografia Doktryny i ruchy społeczno-polityczne “wieków milczenia” /poł. VII – poł. IX w./. Formowanie się podstaw politycznego odrodzenia Iranu, w której w której ukazuje procesy poprzedzające polityczne odrodzenie Iranu po podboju arabskim. Praca była opracowana na podstawie obszernej bazy źródłowej w językach perskim i arabskim.

Bogdan Składanek w wielu swych publikacjach podejmował szczegółowe badania w następujących obszrach: formy własności w krajach muzułmańskich, kontakty gospodarcze pomiędzy Ieranem i Europą, struktury władzy w Persji i szyizm. W 1977 roku Bogdan Składanek uzyskał habilitację w dziedzinie humanistyki, zaś w 1987 tytuł profesora. Rezultatem jego działalności badawczej i dydaktycznej (kompletny cykl wykładów z historii Iranu) była trzytomowa Historia Persji obejmująca okres od założenia imperium perskiego aż do upadku dynastii Pahlawich. Jest to pierwsza taka publikacja w języku polskim.

Zainteresowania badawcze profesora Składanka związane z okresem muzułmańskim w średniowieczu obejmowały także obszar Afganistanu. Drobiazgowa analiza sytuacji w kraju Ghaznawidów poprzedzająca tekst jego przekładu Historii sułtana Masuda, jest bardzo nowatorska.

Studia zapoczątkowane przez profesorów Marię Składankową i Bogdana Składanka były kontynuowane przez ich uczniów. Badania nad literaturą były prowadzone przez Monikę Chwilczyńską- Wawrzyniak, która napisała dysertację doktorską na temat romantycznych bohaterów epiki Nezamiego z Gandży, na podstawie której uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych w 1990 roku.

Studia nad historią Afganistanu i jego politycznych tradycji zainicjowane przez profesora Bogdana Składanka są kontynuowane prze jego ówczesną studentkę Jolantę Sierakowską-Dyndo. Uzyskane przez nią  stypendium na Uniwersytecie w Kabulu w latach 1976-1977 umożliwiło jej rozwijanie zainteresowań w Katedrze Zagadnień Współczesnej Azji i w Instytucie Orientalistycznym, gdzie była zatrudniona w charakterze asystenta-stażysty. Zamknięcie Katedry Zagadnień Współczesnej Azji i przeniesienie jej do Zakładu Iranistyki nie przerwało jej badań nad Afganistanem. Stąd, w ramach Zakładu Iranistyki został przygotowany projekt afgański (we współpracy z Andrzejem Ananiczem), który jednak musiał zostać zawieszony ze względu na sytuację polityczną w Afganistanie (obalenie Republiki Afganistanu w 1978 roku i następująca po nim wojna).

Jolanta Sierakowska-Dyndo w swoich badaniach o charakterze interdyscyplinarnym koncentruje się na normatywno-aksjologicznych aspektach tradycji afgańskiej, społecznej roli sufizmu oraz zjawisk społeczno-politycznych we współczesnym Afganistanie. Owocem jej badań była dysertacja doktorska zatytułowana Koncepcje polityczne Mohammada Dauda i ich realizacja na tle ówczesnych stosunków afgańskich (1953-1978) i obroniona w roku 1984. Najważniejszą publikacją Jolanty Sierakowskiej-Dyndo jest książka zatytułowana Granice wyobraźni politycznej Afgańczyków, w której wyjaśnia role tradycji politycznej we współczesnym Afganistanie. W 1999 roku uzyskała habilitację. W kolejnej książce Afganistan. Narodziny republiki zajęła się ona rozwojem republikanizmu w Afganistanie. Poza tym, podejmuje ona euro-azjatyckie badania porównawcze we współpracy z Interdyscyplinarnym Laboratorium Studiów Euro-Azjatyckich Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W 2006 roku Jolanta Sierakowska-Dyndo uzyskała tytuł profesora. Jej studia nad tradycją afgańską  zainicjowały innowacyjne podejście odnoszące się do pojęć archetypicznych i ich rozumienia w Iranie i Afganistanie, co kontynuują obecnie jej uczniowie.

Istotny wpływ na rozwój iranistyki w Warszawie miała działalność glottodydaktyczna z powodzeniem zainicjowana przez profesora Bogdana Składanka publikacją jego podręcznika do gramatyki języka perskiego. Także magister Kaveh Pur Rahnama, ówczesny emerytowany wykładowca akademicki Zakładu Iranistyki, który stale współpracował z Instytutem Orientalistycznym, miał znaczny wkład w tej dziedzinie studiów. Napisał cztery podręczniki akademickie do nauki języka perskiego używane przez kolejne pokolenia studentów. Współautorem dwóch z nich była Monika Chwilczyńska- Wawrzyniak, która napisała także skrypt akademicki Język Perski. Badania nad językiem perskim były podejmowane także przez absolwenta turkologii dra Andrzeja Ananicza, który w 1980 roku napisała dysertację doktorską pod tytułem Gramatyka języka perskiego Franciszka Mesgiena-Menińskiego na tle XVII-wiecznych europejskich opracowań tego języka.

W ostatnich latach, współpraca z uczelniami irańskimi, zawieszona po rewolucji islamskiej 1979 roku, została reaktywowana. Zgodnie z Programem wymiany kulturalnej, naukowej i edukacyjnej pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i Islamską Republiką Iranu, odnawianego co trzy lata, studenci uzyskują sposobność uczestniczenia w rocznych i/lub miesięcznych programach stypendialnych, zaś pracownicy akademiccy odpowiednio w stypendiach naukowych. Od kilku lat przyjeżdżają do Zakładu Iranistyki Uniwersytetu Warszawskiego wykładowcy akademiccy z Iranu, którzy uczą studentów języka i literatury perskiej. Ich pobyt jest finansowany przez rząd Iranu w ramach programu promocji kultury perskiej.

1. Sierakowska-Dyndo, S. Surdykowska, Iranistyka [w:] 75 lat Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego, (red. M. Popko), Warszawa 2007, s.101-111